Ý nghĩa của núi trong văn hóa và tín ngưỡng: Từ Kinh Thánh, văn hóa Kòn Cau đến các tộc người trên thế giới

Núi, từ lâu, đã vượt ra khỏi ý nghĩa địa lý đơn thuần để trở thành biểu tượng tâm linh sâu sắc trong nhiều nền văn hóa trên thế giới. Với hình ảnh hùng vĩ, sừng sững giữa đất trời, núi thường được xem là nơi giao thoa giữa con người và thần linh, giữa thế giới hữu hình và vô hình. 

Trong suốt dòng chảy mạc khải, từ Cựu Ước đến Tân Ước, hình ảnh ngọn núi luôn mang một ý nghĩa thiêng liêng đặc biệt. Núi không chỉ là nơi cao về mặt địa lý, mà còn là nơi cao vời trong linh thánh, nơi con người được nâng tâm hồn để gặp gỡ Thiên Chúa, để lắng nghe lời Ngài, và để được biến đổi.

Trong Cựu Ước, núi Sinai là một trong những biểu tượng rõ nét nhất. Chính tại nơi này, Thiên Chúa đã trao cho Môsê Mười Điều Răn, thiết lập giao ước thiêng liêng với dân Israel (x. Xh 19,1–20,17). Núi Sinai không chỉ là một địa điểm vật lý, mà còn là biểu tượng của sự thánh thiện và quyền năng Thiên Chúa. Khi Môsê bước lên đỉnh núi, ông không chỉ đang leo một đỉnh cao vật lý, mà còn bước vào một không gian thánh, nơi Thiên Chúa tỏ hiện qua sấm chớp, khói lửa và tiếng kèn vang dội (x. Xh 19,16–19). Đó là cuộc gặp gỡ thiêng liêng đầy uy nghi và huyền nhiệm, nơi con người được mời gọi để đối diện với sự thánh khiết của Đấng Tạo Hóa, và đón nhận những chỉ dẫn nền tảng cho đời sống theo ý Ngài.

Một ngọn núi thiêng liêng khác là núi Sion, được gọi là “ngọn núi thánh” của Thiên Chúa (x. Tv 48,1-2). Đây không chỉ là địa điểm địa lý tại Giêrusalem, mà còn là trung tâm tâm linh của dân Israel – biểu tượng cho sự hiện diện vĩnh cửu của Thiên Chúa giữa dân Ngài, cho lòng trung tín và sự che chở mà Thiên Chúa dành cho dân giao ước.

Bước sang Tân Ước, núi tiếp tục giữ một vai trò đặc biệt trong hành trình mạc khải và cứu độ. Núi Tabor là nơi Chúa Giêsu hiển dung, bày tỏ vinh quang thần linh trước ba môn đệ thân tín: Phêrô, Giacôbê và Gioan (x. Mt 17,1–9). Trên đỉnh núi ấy, dung nhan Người rạng rỡ, áo Người trắng tinh chói loà – một mạc khải ngắn ngủi nhưng rực rỡ về vinh quang Phục Sinh. Trong khoảnh khắc ấy, các môn đệ được dẫn vào một kinh nghiệm thiêng liêng sâu xa, thấy được Thiên Tính của Thầy mình và nghe chính tiếng Chúa Cha xác nhận: “Đây là Con Ta yêu dấu”.

Không chỉ là nơi mặc khải vinh quang, núi còn là nơi Chúa Giêsu giảng dạy, truyền đạt những giáo huấn cốt lõi về đời sống của người môn đệ. Bài Giảng Trên Núi (x. Mt 5–7) là khoảnh khắc quan trọng trong Tin Mừng, khi Đức Giêsu công bố các Mối Phúc và mời gọi con người sống theo đường lối của Nước Trời. Ở đây, núi không chỉ là nền vật lý cho lời giảng dạy, mà còn mang tính biểu tượng: đó là nơi linh hồn con người được nâng cao, được lắng nghe và nội tâm hóa Lời Thiên Chúa.

Sau cùng, núi còn là nơi của sứ mạng. Sau khi sống lại, Đức Giêsu hiện ra với các môn đệ trên một ngọn núi ở Galilê, nơi Ngài trao phó cho họ sứ mạng loan báo Tin Mừng cho muôn dân (x. Mt 28,16–20). Từ đó, núi trở thành bệ phóng cho hành trình truyền giáo, nơi kết thúc mặc khải và mở ra một sứ mạng mới.

Trong văn hóa Kòn Cau, núi không chỉ là một phần của cảnh quan thiên nhiên mà còn là biểu tượng tâm linh sâu sắc, gắn bó chặt chẽ với đời sống và tín ngưỡng của cộng đồng. Hai ngọn núi tiêu biểu trong văn hóa Mạ là núi Tà Đùng và núi Brăh Yàng (Bray Yang), được đề cập trong các nguồn tài liệu đáng tin cậy, cho thấy vai trò quan trọng của núi trong đời sống tâm linh và văn hóa của người Mạ.

Núi Tà Đùng, nằm trong Khu bảo tồn thiên nhiên Tà Đùng giữa hai tỉnh Đắk Nông và Lâm Đồng, là một biểu tượng thiêng liêng đối với người Mạ ở xã Đắk Som, huyện Đắk G’long, tỉnh Đắk Nông. Theo truyền thuyết được ghi lại, núi Tà Đùng không chỉ là nơi cung cấp nguồn sống mà còn là không gian tâm linh, nơi người Mạ cảm nhận sự hiện diện của thần linh và tổ tiên. Một câu chuyện truyền thuyết kể rằng, núi Tà Đùng gắn liền với sự tích về H’Bung, một thiếu nữ xinh đẹp bị tù trưởng Jong’Kjang bắt về làm vợ. Dù vậy, ngọn núi vẫn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa và tâm linh, với các di tích như đá Trống – loại đá phát ra âm thanh mê hoặc khi gõ vào, được xem là vật linh thiêng mà người dân phải tôn kính. Việc xúc phạm đá Trống bị coi là hành vi phạm thần linh, dẫn đến sự trừng phạt từ các thế lực siêu nhiên.

Người Mạ tin rằng núi Tà Đùng là nơi thần linh cư ngụ, và việc bảo vệ rừng trên núi là bảo vệ chính sinh mệnh của cộng đồng. Già làng K’Cha, một nhân vật được trích dẫn trong bài báo, nhấn mạnh rằng: “Biết bao thế hệ trôi qua, đồng bào Mạ sống dưới chân núi Tà Đùng vẫn hát, kể cho nhau nghe những sử thi về ngọn núi hùng vĩ, sự tích cái tên của từng con suối, ngọn đồi và truyền dạy con cháu rằng việc giữ rừng đại ngàn là bảo vệ sinh mệnh sống của dân làng.” Điều này cho thấy núi Tà Đùng không chỉ là biểu tượng của sự chở che mà còn là nguồn cảm hứng cho các sử thi và truyền thống văn hóa của người Mạ. Để ghi nhớ truyền thuyết về các núi đá, người dân đã xây dựng miếu thờ thần đá, xem đây như một bảo vật linh thiêng cần được gìn giữ cho thế hệ sau.

Núi Brăh Yàng, với độ cao 1.879 mét, là đỉnh núi cao nhất ở huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng, và cũng mang ý nghĩa tâm linh quan trọng trong văn hóa Kòn Cau. Theo một bài viết trên trang dilinh.com.vn, núi Brăh Yàng được bao quanh bởi rừng xanh hoang sơ, thu hút nhiều du khách bởi vẻ đẹp tự nhiên và không khí mát mẻ. Tuy nhiên, đối với người Mạ, ngọn núi này không chỉ là điểm đến du lịch mà còn là nơi gắn bó với đời sống tinh thần. Các hoạt động trekking lên núi Brăh Yàng, như được mô tả trong bài viết, cho thấy sự kết nối giữa con người và thiên nhiên, với những câu chuyện về lịch sử các tộc người và văn hóa bản địa được kể lại bởi những người dẫn đoàn.

Núi Brăh Yàng, với cảnh quan hùng vĩ và không gian rừng rậm, được xem là nơi giao thoa giữa con người và thiên nhiên, nơi mà những giá trị văn hóa và tâm linh của người Mạ được bảo tồn. Dù không có nhiều truyền thuyết cụ thể được ghi lại về núi Brăh Yàng trong nguồn tài liệu, nhưng vai trò của nó như một biểu tượng của sự hùng vĩ và linh thiêng trong văn hóa Kòn Cau là không thể phủ nhận. Sự hiện diện của cây trà cổ thụ gần đỉnh núi và các chòi cảnh được xây dựng bởi người dân địa phương cho thấy ngọn núi là không gian để cộng đồng kết nối với thiên nhiên và tâm linh.

Ngoài văn hóa Do Thái – Kitô giáo và văn hóa Kòn Cau, núi còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc trong nhiều nền văn hóa tộc người trên thế giới.

Trong thần thoại Hy Lạp, núi Olympus là nơi cư ngụ của các vị thần, được xem là trung tâm của vũ trụ. Đây là nơi các vị thần như Zeus, Athena, và Apollo họp bàn và cai quản thế giới. Núi Olympus không chỉ là biểu tượng của quyền năng thần thánh mà còn là không gian thiêng liêng, tách biệt khỏi thế giới con người. Người Hy Lạp cổ đại tin rằng núi là cầu nối giữa con người và các vị thần, nơi mà những lời cầu nguyện và nghi lễ có thể được lắng nghe.

Trong Hindu giáo, núi Kailasa ở dãy Himalaya được xem là nơi cư ngụ của thần Shiva, một trong những vị thần tối cao. Núi Kailasa là điểm hành hương quan trọng, nơi các tín đồ Hindu thực hiện hành trình khắc nghiệt để thể hiện lòng sùng kính và tìm kiếm sự giác ngộ. Ngọn núi này được xem là biểu tượng của sự trường tồn và thánh thiện, nơi con người có thể đạt đến sự hợp nhất với thần linh.

Đối với thổ dân Anangu ở Úc, Uluru là một ngọn núi đá thiêng liêng, gắn liền với thời kỳ Tjukurpa (Thời Mộng Mơ), khi các linh hồn tổ tiên tạo ra thế giới. Uluru không chỉ là một địa danh vật lý mà còn là nơi lưu giữ các câu chuyện, nghi lễ, và truyền thống của người Anangu. Việc leo lên Uluru từng bị cấm vào năm 2019 để tôn trọng ý nghĩa tâm linh của ngọn núi đối với cộng đồng thổ dân.

Trong văn hóa Inca ở Nam Mỹ, các ngọn núi trong dãy Andes, đặc biệt là khu vực Machu Picchu, được xem là nơi thiêng liêng, nơi con người giao tiếp với các vị thần và tổ tiên. Người Inca xây dựng các công trình trên núi để thực hiện các nghi lễ cúng tế, và núi được xem là biểu tượng của sự kết nối giữa đất, trời, và thế giới linh hồn.

Dù ở các nền văn hóa khác nhau, từ Kinh Thánh, văn hóa Kòn Cau, đến các tộc người Hy Lạp, Hindu, thổ dân Úc, và Inca, núi luôn mang ý nghĩa như một không gian thiêng liêng, nơi con người có thể gặp gỡ thần linh, tổ tiên, hoặc các thế lực siêu nhiên. Trong Kinh Thánh, núi là nơi Thiên Chúa mặc khải và thiết lập giao ước với con người. Trong văn hóa Kòn Cau, núi Tà Đùng và Brăh Yàng là biểu tượng của sự chở che, nơi lưu giữ truyền thuyết và gắn bó với đời sống tâm linh của người Mạ. Tương tự, ở các nền văn hóa khác, núi là cầu nối giữa thế giới hữu hình và vô hình, nơi con người tìm kiếm ý nghĩa tâm linh và sự hòa hợp với thiên nhiên.

Sự tương đồng này cho thấy núi không chỉ là một thực thể địa lý mà còn là biểu tượng văn hóa phổ quát, phản ánh khát vọng của con người trong việc kết nối với những giá trị cao cả hơn. Việc bảo vệ các ngọn núi, như nỗ lực giữ rừng của người Mạ ở Tà Đùng, cũng là cách để các cộng đồng gìn giữ bản sắc văn hóa và tâm linh của mình, một bài học quý giá trong bối cảnh hiện đại hóa và biến đổi khí hậu ngày nay.

Nhóm koncauhe.net

Tài liệu tham khảo

• “Truyền thuyết núi Tà Đùng và quyết tâm giữ đại ngàn của người Mạ,” Báo Pháp Luật Việt Nam, ngày 5 tháng 2, 2020, truy cập ngày 23 tháng 5, 2025, https://baophapluat.vn/truyen-thuyet-nui-ta-dung-va-quyet-tam-giu-dai-ngan-cua-nguoi-ma-post330669.html.

• “Núi Brăh Yàng (Bray Yang) là đỉnh núi cao nhất ở Di Linh,” dilinh.com.vn, ngày 25 tháng 6, 2023, truy cập ngày 23 tháng 5, 2025, https://dilinh.com.vn/nui-brah-yang-bray-yang-la-dinh-nui-cao-nhat-o-di-linh/.

• Barbara A. West, Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania (New York: Facts on File, 2009), 22-25.

• Mircea Eliade, The Sacred and the Profane: The Nature of Religion, trans. Willard R. Trask (New York: Harcourt, 1959), 38-42.