Hoa văn trên trang phục truyền thống Cau Mà

Hình 1

Trong cộng đồng Kon Cau, Cau Mà là chi tộc còn giữ được truyền thống tinh tuyền từ cổ xưa, bởi đó, truyền thống có câu nói: “Bau mơ phìng gàr dà, bau mơ Mà gàr yau.” – “lấy ráy cá thì phải giữ nước, lấy Cau Mà thì phải giữ cổ.” Nét truyền thống của Kon Cau được Cau Mà gìn giữ rất nhiều, trong số đó phải kể đến hoa văn trên trang phục truyền thống của họ. Ngoài những biểu tượng được khắc họa từ trong các câu truyện cổ như con hổ, con chim câu, khỉ đầu người, v.v để nhắc nhớ con cháu về tiến trình tiệm tiến của lịch sử nhân loại, được hiểu hiểu là “tiến hóa” của nhận thức, Cau Mà còn lưu giữ những hoa văn kỷ hà cổ xưa lâu đời của cư dân Nam Á nói chung.  Bài viết này, người viết muốn giới thiệu một vài họa tiết kỷ hà cổ xưa mà Cau Mà sử dụng trên sản phẩm thủ công mỹ nghệ, trong đó có trang phục truyền thống.  

Hoa văn kỷ hà trong văn hóa Đông Nam Á

Hoa văn kỷ hà là một loại hoa văn trang trí được sử dụng phổ biến trong các nền văn hóa cổ đại ở khu vực Đông Nam Á. Hoa văn này được tạo ra bằng cách khắc hoặc in các hình ảnh lên bề mặt của các vật liệu khác nhau, chẳng hạn như gốm, đá, gỗ, hoặc kim loại. Các hình ảnh trong hoa văn kỷ hà thường là các hình dạng đơn giản, chẳng hạn như hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật, hoặc hình tam giác. Các hình ảnh này có thể được kết hợp với nhau để tạo thành các họa tiết phức tạp hơn. Hoa văn kỷ hà có thể được tìm thấy trên nhiều loại vật dụng khác nhau, chẳng hạn như đồ gốm, đồ trang sức, đồ thờ cúng, hoặc vũ khí. Các vật dụng có hoa văn kỷ hà thường được tìm thấy trong các di chỉ khảo cổ học của các nền văn hóa cổ đại ở Đông Nam Á, chẳng hạn như văn hóa Phùng Nguyên, văn hóa Đông Sơn, văn hóa Sa Huỳnh, hoặc văn hóa Óc Eo. Hoa văn kỷ hà có thể được coi là một biểu hiện của văn hóa và tinh thần của các cư dân cổ đại ở Đông Nam Á. Hoa văn này thể hiện niềm tin và tín ngưỡng của họ về thế giới tự nhiên, cũng như những ước mơ và khát vọng của họ về cuộc sống.

Hoa văn kỷ hà cổ xưa của người Nam Á

Hình 12

Hoa văn kỷ hà trên đồ gốm. Hoa văn kỷ hà được sử dụng phổ biến trên đồ gốm của các nền văn hóa cổ đại ở Đông Nam Á. Các hình ảnh trong hoa văn kỷ hà trên đồ gốm thường là các hình dạng đơn giản, chẳng hạn như hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật, hoặc hình tam giác. Các hình ảnh này có thể được kết hợp với nhau để tạo thành các họa tiết phức tạp hơn, chẳng hạn như hoa văn sóng nước, hoa văn lá, hoặc hoa văn động vật.

 

Hình 2

Hoa văn kỷ hà trên đồ trang sức. Hoa văn kỷ hà cũng được sử dụng trên đồ trang sức của các nền văn hóa cổ đại ở Đông Nam Á. Các hình ảnh trong hoa văn kỷ hà trên đồ trang sức thường là các biểu tượng mang ý nghĩa tâm linh, chẳng hạn như biểu tượng mặt trời, biểu tượng mặt trăng, hoặc biểu tượng các vị thần. 

 

Hoa văn kỷ hà trên đồ thờ cúng. Hoa văn kỷ hà cũng được sử dụng trên đồ thờ cúng của các nền văn hóa cổ đại ở Đông Nam Á. Các hình ảnh trong hoa văn kỷ hà trên đồ thờ cúng thường là các biểu tượng tôn giáo, chẳng hạn như biểu tượng các vị thần, biểu tượng các linh vật, hoặc biểu tượng các nghi lễ tôn giáo. 

Hoa văn kỷ hà trên vũ khí. Hoa văn kỷ hà cũng được sử dụng trên vũ khí của các nền văn hóa cổ đại ở Đông Nam Á. Các hình ảnh trong hoa văn kỷ hà trên vũ khí thường là các biểu tượng sức mạnh và quyền lực, chẳng hạn như biểu tượng rắn, biểu tượng chim, hoặc biểu tượng các vị thần.

Hoa văn kỷ hà là một di sản văn hóa quan trọng của các nền văn hóa cổ đại ở Đông Nam Á. Hoa văn này thể hiện những giá trị văn hóa và tinh thần của các cư dân cổ đại, đồng thời góp phần làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa của khu vực.

Hoa văn kỷ hà của Cau Mà

Hoa văn kỷ hà của Cau Mà là một loại hoa văn trang trí được sử dụng phổ biến trong các sản phẩm dệt truyền thống của Cau Mà, bao gồm váy, áo, khăn, chăn,… Hoa văn này được tạo ra bằng cách dệt hoặc thêu các hình ảnh lên bề mặt của các tấm vải. Các hình ảnh trong hoa văn kỷ hà của Cau Mà thường là các hình dạng đơn giản, chẳng hạn như hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật, hoặc hình tam giác. Các hình ảnh này có thể được kết hợp với nhau để tạo thành các họa tiết phức tạp hơn, chẳng hạn như hoa văn sóng nước, hoa văn lá, hoặc hoa văn động vật. Hoa văn kỷ hà của Cau Mà có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa của Cau Mà. Hoa văn này thể hiện niềm tin và tín ngưỡng của Cau Mà về thế giới tự nhiên, cũng như những ước mơ và khát vọng của họ về cuộc sống.

Một số họa tiết kỷ hà của Cau Mà

Hoa văn hình tròn. Hoa văn hình tròn là một trong những hoa văn phổ biến nhất trong hoa văn kỹ hà của Cau Mà. Hoa văn này tượng trưng cho mặt trời, nguồn sống của vạn vật. 

Hình 5

 

Hoa văn hình vuông. Hoa văn hình vuông tượng trưng cho đất, nơi sinh sống của con người và muôn loài. 

 

Hình 6

 

Hoa văn hình tam giác. Hoa văn hình tam giác tượng trưng cho núi, nơi ngự trị của các vị thần. 

Hình 7

 

Hoa văn sóng nước. Hoa văn sóng nước tượng trưng cho dòng chảy của sông nước, tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển của vạn vật. 

Hình 8

 

Hoa văn lá. Hoa văn lá tượng trưng cho cây cối, tượng trưng cho sự tươi tốt, trù phú của thiên nhiên. 

 

Hình 9

 

Hoa văn động vật. Hoa văn động vật tượng trưng cho các loài vật trong rừng, tượng trưng cho sức mạnh và quyền lực của thiên nhiên. 

 

Hình 10

 

Một vài biểu tượng truyền thống

Ngoài những hoa văn kỷ hà cổ xưa ra, Cau Mà còn có các biểu tượng truyền thống liên quan đến truyện cổ. Các biểu tượng này là hình ảnh của các con vật, như con hổ, chim câu, khỉ đầu người, v.v ; biểu tượng gắn liền với đời sống và tín ngưỡng như nhà sàn, chóe rượu cần, v.v. Các biểu tượng này chỉ có thể đọc ra được ý nghĩa khi hiểu về truyền thống Kon Cau nói chung và Cau Mà nói riêng. 

Biểu tượng con hổ muốn nói đến đế là biểu tượng của sức mạnh, quyền uy, và sự bảo vệ. Cộng đồng này có ba huyền thoại nói về thời kỳ mới hình thành tộc người, đó là huyền thoại về Jri Bang  (Đại Đa), huyền thoại về loài hổ và đĩa và huyền thoại về loài vượn và loài khỉ. Con hổ được nói đến trong huyền thoại thứ hai trên đây là biểu tượng của sức mạnh, quyền uy và sự bảo vệ. Biểu tượng này nói đến khát mong muốn được bảo vệ khỏi tà ma, bệnh tật, và những điều xấu xa. Đồng thời, nó cũng là sự nhắc nhở về một quá khứ đổ vỡ trong tương quan giữa con người với Thần Linh của họ lúc khởi thủy của lịch sử nhân loại. Trách nhiệm hệ tại nơi chính con người, vì họ đã đi quá giới hạn được cho phép, nên Thần Linh tạo ra loài hổ với mong muốn để giữ chân và đưa họ trở lại tình trạng ban đầu của mình. Tượng

 

Biểu tượng chim câu? Trong truyền thống của Cau Mà, chim cu đất là một biểu tượng quan trọng, tượng trưng cho vẻ đẹp của người phụ nữ, sự hiền hòa, chân thật, cần mẫn và thủy chung. Truyện cổ Dung Làng đã diễn giải ý nghĩa này một cách sinh động và thú vị.

Biểu tượng khỉ đầu người. Đây là một biểu tượng rất nổi tiếng của Cau Mà. Có nhiều tài liệu cho rằng, biểu tượng này nói đến tổ tiên của họ là vượn người, như theo lối hiểu của giả thuyết khoa học. Nhận định này không đúng với ý nghĩa biểu tượng mà Kon Cau muốn truyền đạt. Nói đến tổ tiên của con người, sử thi và truyện cổ của họ cho thấy rằng, đó là những con người rất cụ thể, là anh hùng khai sáng và là vị thần linh trong huyền thoại, họ gọi là Pàng. Truyện cổ kể lại rằng: lúc khởi đầu, người phụ nữ mỗi lần mang thai, đến kỳ sinh, không biết phải sinh như thế nào. Người đàn ông phải dùng dao để rạch bụng, lấy đứa con ra. Đôi lúc cả mẹ lẫn con không qua khỏi. Người đàn ông buồn lắm, bèn ra ông đi tứ phương để hỏi han. Ông hỏi han nhiều con vật, loài khỉ đã chỉ cho ông cách thức để vợ ông sinh con. Kể từ đó, người phụ nữ sinh đẻ bình thường, mẹ tròn con vuông. Để nhớ công lao này của con khỉ, họ mang đầu lâu khỉ, những con khỉ về nhà để nhắc nhớ con cháu về công ơn của nó. Đồng thời, họ ghi khắc công ơn đó ở nhiều nơi khác nhau, trong đó có trang phục truyền thống. Kể từ đó, biểu tượng khỉ đầu người được khắc ghi trên trang phục truyền thống của họ cho đến ngày nay.

 

 

Hình 11

Biểu tượng nhà rông. Nói đến Tây Nguyên, hai hình thể không thể tách rời là nhà rông và cây nêu. Đó là biểu tượng gắn liền với cộng đồng và niềm tin cổ truyền. Đối với Cau Mà, nhà rông có một lịch sử lâu dài, gắn liền với sự kiện của niềm tin. Truyện cổ kể lại rằng, đã có một thời gian con người phải chui rủi trong hang để trú ẩn và tránh mưa tố bão giông. Đến một ngày nọ, khi đi ra khỏi hàng, họ gặp phải cơn mưa và đành trú ẩn dưới tán cây. Sấm sét nổi lên, mưa dông kéo đến họ sợ hãi, Ndu thấy tình cảnh đó, bèn làm ra những căn nhà dài cho họ bằng lá cây mhi. Do đó mà kết cầu ngôi nhà sàn tương tự nhau. Để nhớ đến biến cố đó, họ khắc ghi hình ảnh ngôi nhà sàn lên trang phục truyền thống và những nơi mà họ có thể khắc ghi được. Nhưng nhà sàn không chỉ dừng lại ở việc làm ra để cho Thần Linh và con người trú ngụ trong các buôn làng. Nơi nương rẫy và dịp lễ tế họ còn làm ra các căn chòi. Nó nhỏ hơn và thường được làm cao hơn. Trong buôn làng, họ cũng dựng nên các căn nhà rông, mục đích là để phục vụ cho việc tế Thần trong các nghi lễ cộng đồng. Đồng thời, nó là nơi hội họp liên quan đến công việc chung của buôn làng. Về cây nêu, người viết có một bài viết khác, nên không trình bày ý nghĩa trong bài viết này.

 

Như vậy, hoa văn trên trang phục truyền thống của Cau Mà là một kho tàng văn hóa quý giá, mang đậm bản sắc truyền thống lâu đời. Hoa văn này không chỉ là những họa tiết trang trí đơn thuần, mà còn là những câu chuyện, những bài học về lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng. Các hoa văn kỷ hà cổ xưa của Cau Mà thể hiện niềm tin và tín ngưỡng của họ về thế giới tự nhiên, cũng như những ước mơ và khát vọng của họ về cuộc sống. Hoa văn này tượng trưng cho mặt trời, nguồn sống của vạn vật; đất, nơi sinh sống của con người và muôn loài; núi, nơi ngự trị của các vị thần; dòng chảy của sông nước, sự sinh sôi, phát triển của vạn vật; cây cối, sự tươi tốt, trù phú của thiên nhiên; các loài vật trong rừng, sức mạnh và quyền lực của thiên nhiên. Ngoài những hoa văn kỷ hà cổ xưa, Cau Mà còn có các biểu tượng truyền thống liên quan đến truyện cổ. Các biểu tượng này là hình ảnh của các con vật, như con hổ, chim câu, khỉ đầu người, v.v ; biểu tượng gắn liền với đời sống và tín ngưỡng như nhà sàn, chóe rượu cần, v.v. Các biểu tượng này thể hiện khát vọng được bảo vệ khỏi tà ma, bệnh tật, và những điều xấu xa; sự biết ơn đối với tổ tiên và các vị thần linh; lòng tự hào dân tộc; niềm tin vào sự đoàn kết, gắn bó của cộng đồng. Hoa văn trên trang phục truyền thống của Cau Mà là một nét đẹp văn hóa độc đáo của dân tộc Mạ. Hoa văn này góp phần làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa của cộng đồng Kon Cầu. Là thế hệ trẻ, mỗi người cần học hỏi, tìm hiểu, bảo tồn và phát huy giá trị của hoa văn này, để thế hệ mai sau có thể tiếp tục gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng.

Ghi chú nguồn hình ảnh:

Hình 1: https://images.app.goo.gl/NGkWJk5UsKL7beUp8

Hình 2: https://baotanglichsu.vn/vi/Articles/3096/74035/djoc-djao-djo-trang-suc-trong-van-hoa-sa-huynh.html

Hình 3: https://khanhhoathuynga.wordpress.com/2009/07/15/van-hoa-va-c%E1%BB%95-v%E1%BA%ADt-oc-eo/

Hình 4: https://luocsutocviet.com/2021/04/08/522-van-hoa-phung-nguyen-ruc-ro-mot-nen-van-hoa-co/

Hình 5: https://congthuong.vn/net-tuoi-sang-trong-trang-phuc-truyen-thong-dan-toc-ma-251424.html

Hình 6: https://baolamdong.vn/hosotulieu/201603/ve-dep-doc-dao-cua-trang-phuc-phu-nu-tay-nguyen-2672201/

Hình 7: https://thnguyenthidinhq12.hcm.edu.vn/gioi-thieu/dan-toc-ma/ctmb/31423/210973.

Hình 8: https://dantocmiennui.vn/hoa-van-tren-tho-cam-ma/117977.html

Hình 9: https://www.google.com/search?q=trang%20ph%E1%BB%A5c%20M%E1%BA%A1&tbm=isch&tbs=rimg:CXPOwsFCoj_1CYb2f_1ThlwBVQsgITCgIIABAAOgQIABABQAFVgTZKP8ACANgCAOACAA&prmd=ivn&hl=vi&sa=X&ved=0CCoQuIIBahcKEwiIyO6Grd-CAxUAAAAAHQAAAAAQBg&biw=1280&bih=632#imgrc=aXFo5c8nCnbFxM

Hnh 10: https://baolamdong.vn/van-hoa-nghe-thuat/202306/tim-hieu-hon-nhan-cua-nguoi-ma-f391966/

Hình 11: https://www.google.com/search?q=nh%C3%A0+r%C3%B4ng+M%E1%BA%A1&sca_esv=585258922&sxsrf=AM9HkKmt_WkLS0zceEVpfnBYxoZ7ezNVQQ%3A1700922450985&ei=UgRiZabWO5zj1e8Ptt2IkAw&oq=nh%C3%A0+r%C3%B4ng+M%E1%BA%A1&gs_lp=EhNtb2JpbGUtZ3dzLXdpei1zZXJwIg9uaMOgIHLDtG5nIE3huqEyBhAAGBYYHjIFECEYoAEyBRAhGKABMgUQIRigATIFECEYoAEyBRAhGKABSPIPULoGWJANcAB4ApABAJgBpgGgAdkFqgEDMC41uAEDyAEA-AEBwgIEEAAYR8ICChAAGIAEGIoFGEPCAgUQABiABMICCBAAGBYYHhgP4gMEGAAgQYgGAZAGCA&sclient=mobile-gws-wiz-serp#vhid=MnaxQsov6tCiyM&vssid=l

Hỉnh 12: http://m.tapchikhxh.vass.gov.vn/van-hoa-dong-son-10-the-ky-dau-cong-nguyen–n50125.html